آیه 56 سوره مؤمنون

نُسارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرُونَ (56)

جلد 9 - صفحه 148

نُسارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْراتِ‌: مى‌شتابيم براى ايشان به آن چيز در نيكوئيها، يعنى گمان مى‌كنند كه امداد ما ايشان را به مال و اولاد، مسارعت است از ما براى ايشان در نيكوئى، و اعمال آنها استحقاق دارد كه ما پاداش آن با ايشان نيكوئى كنيم. بَلْ لا يَشْعُرُونَ‌: نه چنين است كه مى‌پندارند، بلكه ادراك نمى‌كنند كه اين امداد استدراج باشد نه مسارعت در خيرات.

تنبيه: يكى از موجبات هلاكت بنده، نعمت استدراج است، يعنى زيادى نعمت با نافرمانى الهى كه بواسطه بسيارى مال و اولاد و جاه و جلال، غرور پيدا كند و تصور نمايد اين زيادى نعمت به جهت استحقاق اعمال او و رضاى سبحانى است از آنكه با مخالفت و معصيت منعم، اعطاء نعم پى‌درپى استدراج خواهد بود، چنانكه در آيه ديگر فرمايد: «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ»*. «1» و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: يابن آدم اذا رأيت ربّك سبحانه يتابع عليك نعمه و انت تعصيه فاحذره. اى پسر آدم، هرگاه ديدى پروردگار تو سبحانه پى در پى رساند بر تو نعمتهاى خود را در حالى كه تو نافرمانى كنى او را، پس حذر كن از او و بترس. «2»

فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ (53) فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ (54) أَ يَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِينَ (55) نُسارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرُونَ (56) إِنَّ الَّذِينَ هُمْ مِنْ خَشْيَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ (57)

وَ الَّذِينَ هُمْ بِآياتِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ (58) وَ الَّذِينَ هُمْ بِرَبِّهِمْ لا يُشْرِكُونَ (59) وَ الَّذِينَ يُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‌ رَبِّهِمْ راجِعُونَ (60) أُولئِكَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ (61)

ترجمه‌

- پس جدا كردند امرشان را ميانشان بپاره‌ها هر گروهى باشند بآنچه نزد ايشان است شادمانان‌

پس واگذار آنها را در غفلتشان تا وقتى‌

آيا

جلد 3 صفحه 643

ميپندارند كه آنچه مدد ميكنيم آنها را بآن از مال و پسران‌

ميشتابيم بر ايشان در خوبيها بلكه نميدانند

همانا آنانكه ايشان از ترس پروردگارشان ترسانند

و آنانكه ايشان بآيتهاى پروردگارشان ميگروند

و آنانكه ايشان بپروردگارشان شرك نميآورند

و آنانكه ميدهند آنچه را دادند در حاليكه دلهاشان ترسان است كه ايشان بسوى پروردگارشان بازگشت كنندگانند

آن گروه ميشتابند در خوبيها و ايشانند مر آنها را پيشى گيرندگان.

تفسير

- با آنكه خداوند در آيات سابقه انبياء عظام را داراى يك ملّت مشترك و مذهب واحد قرار داد كه آن توحيد خدا و تصديق انبياء و اتيان باعمال شايسته و تناول اشياء پاكيزه بود باز مردم آن امر مشترك ميان خودشان را قطعه قطعه و مجزّى و مبدّل بپاره‌هائى نمودند چون زبر ظاهرا جمع زبره بمعناى پاره و فرقه است خلاصه آنكه خودشان را فرقه فرقه نمودند و هر فرقه دينى براى خودشان اختيار كردند و محتمل است جمع زبور بمعناى كتاب باشد يعنى متفرّق كردند دين خودشان را ميانشان بكتابهائى از پيش خودشان و در هر حال زبرا يا حال است براى امر يا مفعول دوم تقطّعوا باعتبار متضمّن بودن آن معناى جعل را و هر دسته و فرقه و حزبى بدينى كه براى خودشان جعل نمودند خوشحال و راضى ميباشند و آنرا حق ميپندارند چنانچه قمّى ره در اين مقام نقل فرموده كه هر كس براى خود دينى اختيار كرد خوشحال است بآن پس خداوند به پيغمبر خود امر فرمود كه واگذار آنها را تا در گرداب جهل و ضلالتى كه فرو رفته‌اند در آن باقى باشند تا وقتى كه بميرند يا بشمشير اولياء خدا كشته شوند آيا گمان ميكنند كه آنچه را ما عطا ميكنيم و كمك ميدهيم آنها را بآن از مال و منال و اولاد و احفاد پيشى ميگيريم بآن از براى آنها در منافع و خيرات و خوبيها نه چنين است بلكه آنها ادراك نميكنند كه ما براى چه غرض اين نعمتها را بآنها ميدهيم ما نميخواهيم آنها را گرامى داريم ميخواهيم آنها را سرگرم بزخارف دنيا نمائيم تا بتدريج بكلّى از ياد ما غفلت كنند و مستحقّ عقوبت شوند پس ناگهان بگيريم آنها را و بجزاى كردارشان برسانيم در مجمع از امام صادق نقل نموده كه پيغمبر از قول خدا فرمود محزون ميشود بنده مؤمن من وقتى كه قدرى دنيا را بر او تنگ نمايم با آنكه‌

جلد 3 صفحه 644

در آنحال نزديكتر بمن است و خوشحال ميشود وقتى كه دنيا را بر او توسعه دهم با آنكه در آنحال دورتر است بمن پس اين آيه را تلاوت نمود و بعدا فرمود همانا اين امتحان و ابتلائى است براى آنها و همانا كسانيكه از بيم عذاب پروردگارشان ترسان و هراسانند و از معاصى حذر ميكنند و كسانيكه بانبياء و اولياء خدا ايمان ميآورند و آنانكه براى خدا شريك قرار نميدهند نه در ظاهر و نه در باطن و آنانكه عطا ميكنند چيزى را كه عطا ميكنند از اموالشان در راه خدا با آنكه دلهاشان خائف و متزلزل است كه شايد بدرجه قبول نرسد يا شايد بآن نحو كه بايد در مقام انفاق عمل نمايند ننموده باشند و مورد مؤاخذه شوند چون كه ميدانند بازگشت آنها بسوى خدا است و او ميداند خللى را كه آنها نميدانند و ميتواند قبول نكند صدقات آنها را و در شواذ قرائت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و بعض اصحاب يأتون ما اتوا بقصر وارد شده و مناسب با اينمعنى است تفسير ما اتوا بعبادت و طاعت كه قمّى ره نقل فرموده چون يأتون ما اتوا بقصر يعنى ميآورند آنچه را آورده‌اند از اعمال خير با خوف و رجاء بپروردگارشان و مؤيّد اينمعنى است اخبار وارده در اين باب كه اشفاق و و جل را در اين آيات بخوف و رجاء از ردّ و قبول اعمال تفسير فرموده‌اند و از امير المؤمنين عليه السّلام بخوف شيعيان خاص از تقصير در محبّت و اطاعت ائمه اطهار كه شرط قبول اعمال است تأويل شده اين جماعت با اين اوصاف براى رغبت و شوقى كه باعمال عبادى و كارهاى خوب دارند سرعت و مبادرت مينمايند بآنها و سبقت ميگيرند بر امثال و اقران خود در آن اعمال و دخول در بهشت بپاداش آن و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه آنكس على بن أبي طالب عليه السّلام است كه سبقت نگرفته است بر او احدى ..

أَ يَحسَبُون‌َ أَنَّما نُمِدُّهُم‌ بِه‌ِ مِن‌ مال‌ٍ وَ بَنِين‌َ (55) نُسارِع‌ُ لَهُم‌ فِي‌ الخَيرات‌ِ بَل‌ لا يَشعُرُون‌َ (56)

آيا گمان‌ ميكنند ‌اينکه‌ كفار و اهل‌ ضلالت‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ ‌ما ‌آنها‌ ‌را‌ امداد مي‌كنيم‌ باو ‌از‌ مال‌ و اولادها اينكه‌ مسارعت‌ مي‌كنيم‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌در‌ خيرات‌ و خوبي‌، بلكه‌ اينها نمي‌فهمند و مستشعر نميشوند زخارف‌ دنيوي‌ ‌از‌ مال‌ و جاه‌ و رياست‌ و كثرت‌ اولاد و عشيره‌ و اتباع‌ چند حكمت‌ دارد مواردش‌ مختلف‌ ‌است‌، يك‌ حكمتش‌ امتحان‌ بنده‌ ‌است‌ ‌که‌ آيا طغيان‌ و سركشي‌ مي‌كند ‌ يا ‌ بوظايف‌ ديني‌ مصرف‌ مينمايد، چنانچه‌ ميفرمايد:

(وَ لَو شاءَ اللّه‌ُ لَجَعَلَكُم‌ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِن‌ لِيَبلُوَكُم‌ فِي‌ ما آتاكُم‌) مائده‌ آيه 53.

(وَ رَفَع‌َ بَعضَكُم‌ فَوق‌َ بَعض‌ٍ دَرَجات‌ٍ لِيَبلُوَكُم‌ فِي‌ ما آتاكُم‌) انعام‌ ‌آيه‌ 165 و يك‌ حكمتش‌ تفضل‌ و عنايت‌ ‌است‌، چنانچه‌ ‌به‌ انبياء و صلحاء مؤمنين‌ عنايت‌ ‌شده‌ و يك‌ حكمتش‌ ‌براي‌ ازدياد كفر و ظلم‌ و معاصي‌ و اثم‌ ‌است‌، چنانچه‌ ميفرمايد:

(وَ لا يَحسَبَن‌َّ الَّذِين‌َ كَفَرُوا أَنَّما نُملِي‌ لَهُم‌ خَيرٌ لِأَنفُسِهِم‌ إِنَّما نُملِي‌ لَهُم‌ لِيَزدادُوا إِثماً وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ مُهِين‌ٌ) آل‌ عمران‌ آيه 172 و ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ راجع‌ باين‌ قسمت‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد:

جلد 13 - صفحه 416

(أَ يَحسَبُون‌َ) ‌اينکه‌ كفار و ارباب‌ ضلالت‌ و ظلمه‌ و فساق‌ و فجار چنين‌ گمان‌ ميكنند ‌که‌.

(أَنَّما نُمِدُّهُم‌ بِه‌ِ) ‌اينکه‌ مهلت‌ ‌که‌ بآنها داده‌ شد و مشغول‌ ‌به‌ لذائذ دنيوي‌ شدند.

(مِن‌ مال‌ٍ وَ بَنِين‌َ) و جاه‌ و رياست‌ و ساير لذايذ و مشتهيات‌ نفسانيه‌.

(نُسارِع‌ُ لَهُم‌ فِي‌ الخَيرات‌ِ) گمان‌ مي‌كنند ‌که‌ ‌ما ‌با‌ ‌آنها‌ عنايت‌ و تفضل‌ داريم‌ و اينها ‌براي‌ ‌آنها‌ خير و خوبيست‌ و بسيار فرحناك‌ هستند و غافل‌ ‌از‌ اينكه‌ بدترين‌ بلاهاست‌ ‌بر‌ ‌آنها‌، زيرا بوسيله اينها طغيان‌ و كفر و ظلم‌ و فسق‌ و فجور ‌آنها‌ زيادتر ميشود.

(بَل‌ لا يَشعُرُون‌َ) بلكه‌ شعور ندارند ‌که‌ ‌اينکه‌ مال‌ و رياست‌ ‌از‌ چه‌ بدست‌ ‌آنها‌ رسيده‌ و ‌به‌ چه‌ راهي‌ مصرف‌ ‌شده‌ ‌پس‌ ‌از‌ مردن‌ مي‌فهمند و آرزو ميكنند اي‌ كاش‌ نداشتيم‌ و گرفتار ‌اينکه‌ عذابها نميشديم‌.

]

(آیه 56)- برای این است که: «درهای خیرات را به سرعت به روی آنها بگشاییم»؟! (نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ).

آیا آنها داشتن اموال سرشار و فرزندان بسیار را دلیل بر حقانیت روش خود می‌پندارند و نشانه قرب و عظمت در درگاه خدا می‌دانند؟

نه، هرگز چنین نیست «بلکه آنها نمی‌فهمند» (بَلْ لا یَشْعُرُونَ).

آنها نمی‌دانند که این اموال و فرزندان فراوان در حقیقت یک نوع عذاب و مجازات یا مقدمه عذاب و کیفر برای آنهاست، آنها نمی‌دانند که خدا می‌خواهد آنها را در ناز و نعمت فرو برد تا به هنگام گرفتار شدن در چنگال کیفر الهی، تحمل عذاب بر آنها دردناکتر باشد.